Garden Compound, Lusaka, Zambia

Terwijl in Nederland de scholieren massaal de straat op gaan om te protesteren tegen klimaatverandering en hun ouders het verslag veelvuldig posten op Facebook, kijken wij in Zambia eens goed om ons heen en realiseren ons hoezeer dit een probleem van de rijke landen is. Er wordt wel met vingers gewezen naar de derdewereldlanden vooral als het om plastic vervuiling gaat, maar in Zambia wordt veel en veel minder energie verbruikt dan in Nederland. Er is een fotospecial in de maak over klimaatneutrale productie van goederen en de energiearme samenleving van Zambia. Binnenkort op onze website te vinden.

Na de ontmoeting met het geweldige team van Barefeet Theatre, besluiten we dat ’t het beste plan is om een project te gaan doen met jongeren in Garden Compound. Naast het werk dat Barefeet doet om straatkinderen aangehaakt te krijgen in de samenleving, proberen ze ook om ervoor te zorgen dat kinderen die in moeilijke situaties verkeren, niet kiezen voor een leven op straat. Garden Compound is een sloppenwijk in het hart van Lusaka.

Mensen wonen er eigenlijk op dezelfde wijze als er ook in de dorpen wordt gewoond. Er is geen waterleiding naar de huizen toe en ook geen riolering. Je deelt een gezamenlijk toilet met een groep huisjes en het water dat haal je uit een kraan of pomp, ook voor een groep huizen. De keuken is een verzameling wateremmers en teilen met schone en vuile vaat.
Koken gebeurt op een kookpotje waarin je onderin houtskool legt en bovenop een pan zet. Nshima wordt er met name gegeten, een dikke klont van gekookt maismeel waarmee je de andere gerechten, gebakken pompoenblad en of vlees, kunt oppakken. Bestek wordt er niet gebruikt. Het grote verschil met het leven in het dorp is dat er in de dorpen geen plastic en stadsafval te vinden is. Het is er een stuk schoner.

De huizen zijn klein. Het is geen uitzondering als er met zijn zessen op een matras wordt geslapen achter een opgehangen gordijn.
Nu het regentijd is gebeurt het een aantal keer per dag dat de mensen naar binnen moeten vluchten om te schuilen voor de regen. Er is weinig uitwijkruimte binnenshuis.
Aan de rand van de wijk staat een bibliotheek. Een van de weinige openbare plekken die binnenshuis zijn. En waar veel kinderen gaan schuilen als het regent. Er zijn heel wat boeken, maar er wordt door heel, heel veel kinderen gebruik van gemaakt. Er komen zo’n 300 kinderen per dag. De boeken die er staan zijn allemaal in het Engels.
In Zambia zijn er 7 officiële talen aangewezen van de 70 die er worden gesproken. Het Engels is officieel de eerste nationale taal, maar in Lusaka wordt er veel Bemba en Nyanja gesproken. De veelheid aan talen brengt met zich mee dat de schoolboeken in het Engels worden gemaakt. Hoewel de inhoud wel grotendeels is aangepast aan het Zambiaanse leven, geldt dat niet voor de verhalenboeken. Bijna alle boeken gaan over Engelse levens, maar van sommige boeken is de inhoud ronduit koloniaal. In Zambia laten ook de TV zenders bijna alleen maar buitenlandse content zien. Beelden die moeilijk te relateren zijn aan het gemiddelde Zambiaanse leven.

Als we aankomen bij Barefeet en het team ontmoeten, is er ook een deel van het team bezig te acteren voor een niew op te nemen soapserie. Er is namelijk een nieuwe zender gelanceerd, “Zambezi Magic”, die alleen maar Zambiaanse content wil laten zien. Opeens bedenk ik me hoe we in Nederland ook worden gebombardeerd met series uit Amerika: Netflix, Nickleodeon, Disney, Cartoon Network, en ga maar door. Hoe grappig zou het zijn als we in plaats daarvan alleen maar Zambiaanse series te zien zouden krijgen, of Indiase en Chinese soaps. Waarom niet?

De TV-crew aan het werk:

Na het zien van de boeken in de bibliotheek en de grote hoeveelheid kinderen die daarvan gebruik maken, ontstaat het idee om een boek te maken dat gaat over het leven in Garden Compound en de verhalen vertelt van de lokale geschiedenis. Dat zal kinderen en jongeren inspireren en ervan overtuigen dat ook hun levens en verhalen boeiend zijn.
Barefeet heeft ook een Childrens Council. Een groep jongeren die getraind is om hun peers te onderwijzen over life topics zoals aids, jong ouderschap en huiselijk geweld.
Ze doen dit vaak in de vorm van storytelling workshops en theateroefeningen.
Drie jongeren van deze groep worden ons vaste team. En daarnaast is er een art en drawing team: jongeren die bij de bibliotheek eens in de week samen komen om tekenlessen te krijgen. En een aantal los-vaste jongeren die af en toe meegaan.

We gaan vanuit de Magirus aan de slag. Onze Magirus in actie als lokale werkplaats en als samenzweerdershok van het team, maar ook als tekenruimte voor de vele, vele kinderen die een bijdrage aan het boek willen leveren.

Het team onderweg voor het oogsten van verhalen.

Drie weken lang doen we op drie dagen in de week intensief onderzoek in de wijk. We parkeren onze “Mobile Making Space’ elke keer voor Kafwa, een zelf opgezette school, waardoor de kinderen ons allemaal al heel goed kennen en al komen aanstromen om verhalen te komen vertellen en tekeningen te maken.
Het is een hele kunst om ervoor te zorgen dat iedereen aan de beurt komt, maar gelukkig is het team van de Childrens Council hier heel erg goed in.

We ontdekken zeer uiteenlopende verhalen over de wijk, dramatische en opmerkelijke, maar ook ontdekken we dat de wijk een geschiedenis heeft van zelfredzaamheid, en een haast anarchistische instelling. Het bewijs is te zien aan alle lokale initiatieven die er worden opgezet na weigering tot medewerking van de overheid.
Kafwa is er zelf ook een voorbeeld van. Een school met holistisch onderwijs die werd opgezet voor kinderen die om de een of andere reden niet worden geaccepteerd in een overheidsschool, of die dat niet kunnen betalen.
Want onderwijs is hier geen plicht, maar een recht. Dit betekent dat als je het niet kunt betalen je kan worden thuisgehouden door je ouders.
Ook beginnen veel kinderen eerder of juist later met school, afhankelijk van het werk en de inkomsten van de ouders. Hierdoor kunnen kinderen wel vier jaar in leeftijd verschillen terwijl ze wel in hetzelfde leerjaar zitten.

Kinderen die wel naar school kunnen/mogen zijn zeer gemotiveerd. Op een dag dat een van de docenten van Kafwa naar zijn andere baan was (hij is ook nog freelance elektricien) hebben wij hen eerst het een en ander geleerd over Nederland, Franse les gegeven en wat Japanse woorden geleerd. En alles werd netjes genoteerd in de schriften.

Na een dikke vier weken research, tekenen, schrijven en ontwerpen moeten we zien dat we het boek in een rap tempo geprint krijgen, want een dag later is er afgesproken dat de presentatie bij Kafwa wordt gehouden.
Gelukkig is alles na een dag lang bij de printshop zitten klaar!
Het resultaat is een kleurig boek met een plattegrond met de hand getekend door Juma, veel tekeningen van de kinderen uit de buurt, en vol verhalen over helden en over drama’s. Urban legends over krokodillen in het riool, die later echt waar blijken te zijn, want in de tweede week dat wij aan het werken zijn wordt er een flink exemplaar gevangen!
Het team van Barefeet staat klaar om de presentatie luister bij te zetten. Zodra de drummers beginnen te trommelen stromen de mensen toe. John en Thomas, de acrobaten, lokken een hoop geschreeuw en gejuich uit. Er worden traditionele dansen opgevoerd en er wordt gezongen. Als we het boek voor het eerst laten zien aan de kinderen stijgt er een gejuich op. En als we met een aantal pagina’s langs de grote kring lopen wordt er gejuicht en geklapt als de kinderen elkaar en hun werk herkennen.

De jongeren die onze vaste team vormden zijn blij. Ze hebben veel dingen ontdekt over hun wijk. Ook Barefeet is blij. En wij hebben een hoop geleerd. Over globalisering vanuit een ander perspectief, over formaliteiten en informele zaken. Over hoe kunst daartussen werkt.

Het weekend voordat we vertrekken is druk. Op donderdag moet het Barefeet team naar Ndola, een dorp in het noorden. Een Amerikaanse organisatie die daar een school heeft opgezet, heeft het jaar ervoor het Barefeet team naar Amerika gehaald. Daarom gaan ze nu optreden voor de hele school. Mees en Sake zijn ook in de show!

Helaas moet de chauffeur op één dag bijna 16 uur rijden. Terwijl de dag daarna een village visit is gepland. Meer daarover in dit bericht.

En tot slot, lieve mensen, en vooral sponsors die ons hebben geholpen onze mobiele werkplaats onderweg te houden, deze foto hadden jullie nog tegoed, als je hem nog niet op Facebook had gezien!
Als je ook je naam op de Magirus wilt, dat kan!

Bedankt!